Β Ι Β Λ Ι Α

Εμμανουήλ Ροΐδης, Η Πάπισσα Ιωάννα. Νέα, πλήρης, αναθεωρημένη, σχολιασμένη και βελτιωμένη έκδοση (Επιμέλεια-Προλεγόμενα-Σχόλια: Δημήτρης Δημηρούλης), Αθήνα: Gutenberg, 2023

                                                                                                                                                                    Βιβλιοκρισίες

Ουόλτ Ουίτμαν, Το τραγούδι του Eαυτού μου. Πρώτη έκδοση 1855 - Τελευταία έκδοση 1891-92, (Μετάφραση, Εισαγωγή, Σχόλια: Δημήτρης Δημηρούλης). Αθήνα: Gutenberg, 2023

Η ανάγνωση του Ρoΐδη: Ο συγγραφέας ως εξαίρεση. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg, 2022

Η ανάγνωση του Σεφέρη. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg, 2019

Τα κείμενα αυτού του τόμου τιτλοφορούνται «Η ανάγνωση του Σεφέρη», με την ίδια λογική που οι μελέτες για τον Καβάφη βρήκαν ανάλογη στέγη (Η ανάγνωση του Καβάφη, Gutenberg, 2013). Πρόκειται για διαφορετικές ματιές στο ποιητικό έργο του Σεφέρη που αξιοποιούν κάθε φορά συγκεκριμένες θεωρητικές απορίες και κριτικές αναζητήσεις. Συμπληρώνουν επίσης δύο βιβλία του συγγραφέα για τον ποιητή που προηγήθηκαν. Είναι ένα είδος παραλειπόμενα που κλείνουν παλιούς λογαριασμούς, ανοίγοντας ταυτόχρονα άλλους.

Ο Γιώργος Σεφέρης εξακολουθεί να ορίζει το μεγάλο πέρασμα του 20ού αιώνα για το πριν και για το μετά. Κανείς δεν μπορεί να τον αγνοήσει: είτε πρόκειται για τη λογοτεχνία είτε για τις ιδέες και τα ιδεολογήματα της ελληνικής κοινωνίας. Είμαστε ακόμη ανάμεσα στον Γιώργο Σεφέρη, στις πολλές δηλαδή εκδοχές του – σε ό,τι αναζητάμε κάθε φορά στο παρελθόν ή επιδιώκουμε στο μέλλον.

Περιεχόμενα
Παραλειπόμενα: ανάμεσα στον Γιώργο Σεφέρη || 1. Η ταπεινή τέχνη και η περίτεχνη ρητορική || 2. Η ποιητική των ερειπίων || 3. Σεφέρης – Έλιοτ: παράλληλα ασύμπτωτοι ή συμπτωματικά συμπληρωματικοί; || 4. Η επιστροφή του Σεφέρη || 5. «Επειδή δε έαρ υπέφαινε…» || 6. Ο πολιτικός Σεφέρης || 7. Διάλογος Σεφέρη – Τσάτσου || 8. Ο κύκλος του Σεφέρη και το φάντασμα του Μαρξ || 9. Σεφέρης βιογραφούμενος || 10. Γιώργος Σεφέρης (Σμύρνη 1900-Αθήνα 1971) || Πρώτες δημοσιεύσεις || Ευρετήριο ονομάτων || Ευρετήριο θεμάτων

K. Γ. Καρυωτάκης: Ποιήματα και Πεζά. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg, 2017

                                                                                                                Συνέντευξη                                Βιβλιοκρισίες 

Κ.Π. Καβάφης: Τα Ποιήματα. Δημοσιευμένα και Αδημοσίευτα. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg, 2015 [Βραβείο αναγνωστών Public 2016]

Εισαγωγή           Βιβλιοκρισίες

[Προαπάντημα]

Τα κείμενα που περιέχονται σε αυτό το βιβλίο επιχειρούν να προσεγγίσουν από διαφορετικές προοπτικές το ζήτημα της "ανάγνωσης" του Καβάφη, ως ζήτημα καίριο αλλά μάλλον παραμελημένο από τους μελετητές του.

Η "ανάγνωση" νοείται με δύο τρόπους: πώς διαβάζει ο ίδιος ο ποιητής, καθιστώντας τις αναγνώσεις του υλικό της γραφής, και πώς τον διαβάζουμε εμείς, διμεσολαβημένο πλέον από ένα τεράστιο ερμηνευτικό αρχείο.

Η ιδιαιτερότητα του Καβάφη έγκειται στο γεγονός ότι υπήρξε ποιητής της βιβλιοθήκης, στα περισσότερα ποιήματά του μοιάζει με αφηγητή που περιγράφει τη διαδικασία της ανάγνωσης βιβλίων, επιγραφών, επιτυμβίων, εφημερίδων, φωτογραφιών.

Πρόκειται για μια γραφή που απαιτεί, για την κατανόησή της, να εισέλθουμε στον λαβύρινθο της ανάγνωσης. Σε αυτή την απαίτηση φιλοδοξεί να ανταποκριθεί το παρόν εγχείρημα.

Βιβλιοκρισίες

Τα κείμενα που συγκεντρώνονται σε αυτόν τον τόμο μπορεί θεματικά να απλώνονται σε πολλά πεδία, στην πραγματικότητα όμως δεν αφήνουν ποτέ από τη ματιά τους το άθλημα της γραφής με τη διπλή του όψη: ως υποκείμενο και ως αντικείμενο της διαδικασίας. Ο αναγνώστης μπορεί να ακολουθήσει από την αρχή έως το τέλος τη διαδρομή (ενθαρρύνεται ως προς τούτο) ή να επιβιβαστεί σε κάποιον από τους ενδιάμεσους σταθμούς, ανάλογα με τις προτιμήσεις του: γλώσσα, πεζογραφία, ποίηση, κριτική, θεωρία λογοτεχνίας.

Αλλά και σε κάθε σταθμό μπορεί να σχεδιάσει τη δική του πορεία. Στη διάθεσή του θα έχει πολλούς οδοδείκτες.

Για παράδειγμα:

• η ελληνική γλώσσα στο έργο των Ροΐδη, Καβάφη, Σεφέρη

• η αυτοβιογραφική περιπέτεια του Βιζυηνού

• η φιλολογική κατακρεούργηση του Καρυωτάκη

• η ποιητική αφάνεια του Παλαμά

• η επανάκαμψη του Ρίτσου

• η ιδιαιτερότητα του Τόμας Πίντσον

• η πολιτισμική εύροια του Χάρολντ Μπλουμ

• ο Νίτσε και η κλασική ρητορική

• ο Μπέκετ και η κριτική

• ο Βιτγκενστάιν και η λογοτεχνική γλώσσα

• η λογοτεχνία και το διαδίκτυο

Μπορεί να χρειαστεί να περπατήσει σαν τον κάβουρα. Λοξά και παραδρόμως. Όχι συντεταγμένα αλλά καβουρηδόν. Καλείται επομένως να ξεκινήσει τη δική του περιπέτεια, τη δική του άθληση στην ανάγνωση: ως συνταξιδιώτης με δαγκάνες.

Βιβλιοκρισίες

Εμμανουήλ Ροΐδης - Άγγελος Βλάχος: Η διαμάχη για την ποίηση - Τα κείμενα και οι αντιδράσεις. Αθήνα: Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 2011

[Περιεχόμενα-Εισαγωγή]

Η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει, για πρώτη φορά, ολόκληρο το σώμα των κειμένων που μπορούν να συγκροτήσουν, στην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας, το σκηνικό μιας αντιπαράθεσης για την ποίηση και την κριτική, μιας αντιπαράθεσης που είναι γνωστή ως «διαμάχη Ροΐδη-Βλάχου». Τα κείμενα δίνονται σύμφωνα με τη μορφή που είχαν στις πρώτες δημοσιεύσεις τους, εκτός από δύο περιπτώσεις που οι συγγραφείς επέφεραν οι ίδιοι κάποιες διορθώσεις ή έκαναν ελαφρές προσθήκες σε μεταγενέστερη δημοσίευση. H εισαγωγή που τα συνοδεύει έρχεται από πολύ παλιά. Στην πραγματικότητα αποτυπώνει την εκτεταμένη έρευνα που έκανα για τη μελέτη της διαμάχης Ροΐδη-Βλάχου στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’70 για τις ανάγκες της διδακτορικής μου διατριβής. Στα τριάντα χρόνια που μεσολάβησαν από τότε η πιο σημαντική συνεισφορά του Ροΐδη στην κριτική, και μια από τις πιο ενδιαφέρουσες συγκρούσεις στην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας, δεν απέσπασε την προσοχή των ειδικών. Αυτός ήταν και ο σπουδαιότερος λόγος που με έκανε να καταπιαστώ ξανά με ζητήματα που θεωρούσα ότι ανήκουν οριστικά στο παρελθόν για τη δική μου βιογραφία. Έκρινα ότι αξίζει τον κόπο ο σημερινός Έλληνας να έχει στη διάθεσή του, αν μη τι άλλο, τα κείμενα της διαμάχης για πρώτη φορά όλα μαζί στον ίδιο τόμο.

Βιβλιοκρισίες

O Ποιητής ως Έθνος. Aισθητική και Iδεολογία στον Γ. Σεφέρη. Aθήνα: Πλέθρον, 2011 [Δεύτερη έκδοση - αναθεωρημένη και βελτιωμένη].

[Προοίμιο]

Στο βιβλίο αυτό αναλύεται εκτενώς και συστηματικά το ποιητικό και το κριτικό έργο του Σεφέρη και συσχετίζεται με τα αισθητικά και ιδεολογικά σύμβολα που χρησιμοποιεί στην επιδίωξή του να γίνει «εθνικός ποιητής». H διαπραγμάτευση του σοβαρού αυτού ζητήματος περιλαμβάνει έννοιες αισθητικής ιδεολογίας (όπως ελληνικότητα, παράδοση, ιθαγένεια, λαός, γλώσσα, φυλή, έθνος) και σύμβολα ποιητικής (όπως αγάλματα, πέτρες, τόπος, χρόνος). H επιχειρηματολογία συνοδεύεται από πολλά και καίρια παραθέματα αντλημένα από το ποιητικό και δοκιμιακό έργο του Σεφέρη.

Σε αυτό το πλαίσιο ο συγγραφέας συζητά επίσης τον καθοριστικό ρόλο της γενιάς του ’30 στα ελληνικά γράμματα και αποτιμά το έργο της στη διαμόρφωση του σύγχρονου κανόνα της ελληνικής ποίησης. Παράλληλα διερευνά στοχαστικά θεωρητικά ζητήματα ποιητικής, αισθητικής και ιδεολογίας και επανεξετάζει ζεύγματα όπως: μοντέρνο-ελληνικό, νέο-παλαιό, πρωτοποριακό-παραδοσιακό, λαϊκό-λόγιο.

Tο κύριο θεωρητικό ζήτημα του βιβλίου αναφαίνεται στο ερώτημα: πώς μπορεί να εισδύσει η ιδεολογία στη λογοτεχνική γραφή; O συγγραφέας αναγνωρίζει την περιπλοκότητα και τη δυσκολία μιας ικανοποιητικής απάντησης αλλά αναλαμβάνει το εγχείρημα της σοβαρής και τεκμηριωμένης αναμέτρησης με ένα πρόβλημα που θεωρείται από τα πλέον κρίσιμα στην ιστορία και τη θεωρία της λογοτεχνίας.

Βιβλιοκρισίες

Ανδρέας Κάλβος, Ωδαί (εισαγωγή – επιμέλεια – σχόλια), Αθήνα: Μεταίχμιο, 2009.

Η παρούσα έκδοση, που ακολουθεί σε γενικές γραμμές τη φιλοσοφία της έκδοσης Σολωμού, φιλοδοξεί να προσφέρει εκ νέου, στο ευρύ κοινό, το έργο του Ανδρέα Κάλβου. Για να υπηρετήσει αυτόν τον σκοπό ο επιμελητής ανέλαβε τόσο τη γενική εκδοτική φροντίδα όσο και τη συνολική θεώρηση της κάλβειας ποίησης και ποιητικής.

Προς τούτο συγκεντρώνονται, σε έναν τόμο, όλα τα ποιήματα που έγραψε ο Κάλβος στα ελληνικά, κατά χρονολογική σειρά. Τα ποιήματα δίνονται στο μονοτονικό σύστημα και συνοδεύονται από εκτενή γλωσσικό και ερμηνευτικό σχολιασμό. Η έκδοση περιλαμβάνει, επιπροσθέτως, μεθοδική εισαγωγή για τον βίο και το έργο του ποιητή, εμπεριστατωμένο χρονολόγιο και αντιπροσωπευτική βιβλιογραφία.

Βιβλιοκρισίες

Η "Γυναίκα της Ζάκυνθος" είναι έργο ταυτόχρονα αινιγματικό και ημιτελές. Ο Σολωμός έκανε τρεις απόπειρες να το ολοκληρώσει, αλλά τελικά εγκατέλειψε το εγχείρημα. Η πιο ολοκληρωμένη εκδοχή του είναι εκείνη του 1829, όταν ο ποιητής το καθαρόγραψε στο γνωστό Τετράδιο Ζακύνθου, αρ. 13. Για πολλά χρόνια παρέμεινε ανέκδοτο, μετά την απόφαση του Δημητρίου Σολωμού να μην επιτρέψει, για οικογενειακούς λόγους, στον Πολυλά να το περιλάβει στα Ευρισκόμενα το 1859. Το έργο έγινε γνωστό το 1827 από σχετική κοινοποίηση του Κ. Καιροφύλα και θεωρήθηκε, δίκαια, κορυφαίο σολωμικό επίτευγμα και ένα από τα σημαντικότερα κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Από τότε έως σήμερα οι μελετητές του Σολωμού αναζητούν, στον λόγο της γραφής, μεθόδους κατανόησης του σκοτεινού συμβολισμού του και τρόπους ερμηνείας του απαράμιλλου ύφους του. Γραμμένη σε καίρια δημοτική και πλουτισμένη από το τυπικό ιδίωμα, η "Γυναίκα της Ζάκυνθος" εξακολουθεί να τροφοδοτεί δημιουργικά τη λογοτεχνία και να συνεισφέρει στην ανάπτυξη κριτικής στάσης σε ζητήματα εθνικής αυτογνωσίας. Παράλληλα συνεχίζει να είναι άκρως δημοφιλής στις άλλες τέχνες - τη ζωγραφική, το θέατρο και τον κινηματογράφο.

Βιβλιοκρισίες

Διονύσιος Σολωμός, Έργα. Ποιήματα και Πεζά (εισαγωγή-επιμέλεια-σχόλια), Αθήνα: Μεταίχμιο, 2007.

Νέα έκδοση των έργων του εθνικού ποιητή Διονυσίου Σολωμού. Η έκδοση απευθύνεται στο ευρύ κοινό, αλλά συνοδεύεται με την απαραίτητη φιλολογική τεκμηρίωση και υποστήριξη. Περιλαμβάνει συνεπώς, εκτός από μια συστηματική εισαγωγή για το βίο και το έργο του Σολωμού, σχόλια σε όλα τα κείμενα, εκδοτικές παρατηρήσεις, βιβλιογραφική κάλυψη και, σε επίμετρο, τα περίφημα «Προλεγόμενα» του Πολυλά. Όλα τα κείμενα εκδίδονται στο μονοτονικό σύστημα και η τελική μορφή τους προκύπτει από την αξιοποίηση προηγούμενων εκδοτικών εγχειρημάτων, από τη συστηματική εκταμίευση της σολωμικής βιβλιογραφίας και από την παραβολή με τα αυτόγραφα του ποιητή.

Βιβλιοκρισίες

[Τοις Εντευξομένοις]

O Ροΐδης είναι σήμερα περισσότερο γνωστός ως συγγραφέας της Πάπισσας Ιωάννας. Ένα μυθιστόρημα που σκανδάλισε και προφανώς συνεχίζει να σκανδαλίζει τους «φιλόθρησκους», αλλά ταυτόχρονα σαγηνεύει το ευρύ και «αμαρτωλό» κοινό. Στην επικαιρότητα εμφανίζεται ακόμη κατά καιρούς ως ανήλεος σαρκαστής της ελληνικής κοινωνίας και οξύχολος μυκτηριστής της ελληνικής πολιτικής σε διάφορα κείμενα που προσφεύγουν παραθεματικά στην αυθεντία του.

Η προοπτική της παρούσας ανάγνωσης συντίθεται γύρω από δύο αλληλένδετες έννοιες: το ύφος και την πολεμική. O Ροΐδης χρησιμοποιεί το ύφος σαν ξίφος για να ορίσει τη διαφορά του από τους συγχρόνους του. Η πολεμική του, ως ρήξη με το περιβάλλον του, κινητοποιεί τη μαχητική άρνηση στο πεδίο του λόγου. Είναι η τυπική περίπτωση του συγκρουσιακού διανοούμενου, με όλες τις αρετές, τις αδυναμίες και τις αντιφάσεις αυτής της αποστολής.

Την τέχνη της διένεξης, που δεν είναι άλλη από την τέχνη του λόγου στην πιο δύσθυμη και ριψοκίνδυνη εκδοχή της, μελετούν τα δοκίμια που περιέχονται στον ανά χείρας τόμο και, εν μέρει, την υπηρετούν.

Βιβλιοκρισίες

Ο "αιρεσιάρχης" και "σαρκαστής", κατά την άποψη των αντιπάλων του, Ροΐδης έκανε αίτημα ζωής την απόκλιση από την πεπατημένη, την άρνηση του βολικού συμβιβασμού με την πραγματικότητα, τη συντήρηση της αντιπαλότητας στις σχέσεις του με τις πολιτικές και πνευματικές εξουσίες της εποχής. Η γραφή του Ροΐδη δεν συνιστά φορμαλιστική επίδειξη δεξιοτεχνίας, αλλά συμπορεύεται με την πολιτική, την ηθική και την κριτική αντίδρασή του στην ελληνική πραγματικότητα.

Οι παρεμβάσεις του υπήρξαν πάντοτε καίριες και μαχητικές. Ο ειρωνικός του λόγος δεν περιορίστηκε στην επίδειξη ευφυολογίας, αλλά έγινε όχημα ενός ισχυρού κριτικού αναθεωρητισμού.

"Η Πάπισσα Ιωάννα" είναι ένα βιβλίο σταθμός στην ελληνική λογοτεχνία, ένα κλασικό μυθιστόρημα που εξακολουθεί να γοητεύει και να "σκανδαλίζει".

Ο συγγραφέας του Εμμανουήλ Ροΐδης, γνωστός για την υφολογική του δεξιοτεχνία και τη σατιρική του ευθυβολία, εκμεταλλεύεται μια μεσαιωνική ιστορία (για το σκάνδαλο ενός θηλυκού Πάπα που γέννησε στη μέση του δρόμου), με σκοπό να στηλιτεύσει τον σκοταδισμό της εκκλησιαστικής εξουσίας και να παρωδήσει την κοινωνική υποκρισία.

Το απολαυστικό αυτό επίτευγμα, που αφορίστηκε από την Ορθόδοξη Εκκλησία, έχει επανεκδοθεί πολλές φορές στο παρελθόν και έχει μεταφραστεί σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες.

Η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει το αυθεντικό κείμενο του 1866 σε πιστή αναπαραγωγή, την απάντηση του Ροΐδη στην Ιερά Σύνοδο ("Ολίγαι Λέξεις..."), την ειρωνική "απολογία" του ("Επιστολαί ενός Αγρινιώτου"), καθώς και εκτενή εισαγωγή του επιμελητή.

Βιβλιοκρισίες

Το 1896 ζητήθηκε από τον Ροΐδη να γράψει κείμενα για την πόλη που φιλοξενούσε τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες. Πρόκειται για κείμενα δημοσιογραφικά στα οποία ωστόσο διακρίνουμε το απαράμιλλο ύφος και την καυστική σάτιρα του αιρετικού συγγραφέα. Ο Ροΐδης περιδιαβάζει την πόλη και παρατηρεί την καθημερινή ζωή των κατοίκων της με μάτι διεισδυτικό και απροκατάληπτο. Η ανάγνωση της πόλης αποκαλύπτει μιαν άλλη πραγματικότητα, εντελώς διαφορετική από εκείνη που απαιτούσε η εθνική υπερηφάνεια με αφορμή τη διοργάνωση των Αγώνων από τη μικρή και φτωχή Ελλάδα.

Είναι αλήθεια ότι η δυσφορία για την πόλη που ζούμε κρύβει συχνά την τρυφερή εξάρτησή μας από αυτή και την απεριόριστη ανοχή μας στις προδοσίες της. Γιατί μια πόλη δεν είναι μόνο αυτό που βλέπει το μάτι και διακινεί η καθημερινότητα, είναι ένα βαθύτερο και κρίσιμο «κατοικείν», το οποίο θεμελιώνει το μύθο του βίου και συντηρεί τη διάρκεια της μνήμης. Για πολλούς η Αθήνα ήταν και είναι η πόλη των ονείρων ακόμα και όταν την απαρνούνται, για άλλους είναι η μαγική πόλη που έχασαν και από τότε μάταια αναζητούν.

Όπως και αν έχει το πράγμα, η σκωπτική αφήγηση του Ροΐδη δικαιώνει διαχρονικά το αριστοτελικό: "το Αθήνησιν διατρίβειν εργώδες".

Βιβλιοκρισίες

[Το σολωμικό απόσπασμα]

Ο βίος και το έργο του Σολωμού έχουν πάρει τη μορφή μυθιστορήματος. Βοήθησαν σε αυτό και οι αφηγήσεις των μεταγενεστέρων αλλά, κυρίως, το αρχικό "φαινόμενο" του εθνικού ποιητή. Είναι αδύνατον να διαβάσουμε σήμερα τον ποιητή χωρίς να τοποθετήσουμε το έργο του στη μυθοπλαστική παράδοση που το συνοδεύει.

Η ανάγνωση του σολωμικού έργου απαιτεί την αναψηλάφηση των δεδομένων και των προοπτικών του, γιατί είναι έργο που έχει συγκροτηθεί με επισφαλείς όρους και φτάνει σε μας με πολλά κενά και ακόμη περισσότερα ερωτηματικά. Για να κατανοήσουμε, επομένως, την "περίπτωση" Σολωμού είναι απαραίτητο να εννοήσουμε το έργο ως πυρήνα, ως υλικό ενός "φακέλου" μέσα στον οποίο κρύβεται το απρόσιτο "μυστικό" της σολωμικής ποίησης.

Ο "φάκελος" περιέχει εκείνες τις πληροφορίες που στοιχειοθετούν το θρύλο της σολωμικής γραφής. Επειδή είναι ένας "φάκελος" που δεν κλείνει ποτέ, που βρίσκεται σε ατέρμονη μετάλλαξη, προσφέρει, μεταφορικά, στον αναγνώστη τα συστατικά ενός θρίλερ με εθνική περιβολή. Η ιδιαιτερότητά του έγκειται στην απουσία "τελικής λύσης". Το σολωμικό θρίλερ είναι ένα θρίλερ της ποίησης. Αινιγματικό, σκοτεινό και πάντοτε εν εξελίξει.

Βιβλιοκρισίες

[Περιεχόμενα Εισαγωγή]

Η λέξη "σύμμεικτα" είναι μια παλιά λέξη της λογιοσύνης που περιγράφει με ακρίβεια τη συνύπαρξη στην ίδια έκδοση κειμένων διαφορετικών ως προς το είδος, το ύφος, το περιεχόμενο και το χρόνο.

Η λέξη "παραλλάξ" δηλώνει το περίεργο καθεστώς αυτών των κειμένων στον τρόπο που διαδέχονται το ένα το άλλο και στην παράξενη συνομιλία που αναπτύσσεται, καθώς έχουν ανασυρθεί από το αρχικό τους περιβάλλον για να ενταχθούν στο καινούργιο.

Πρόκειται τώρα πια για άλλη δυνατότητα ανάγνωσης, αφού προτείνεται διαφορετική προοπτική και αλλότροπος συσχετισμός για κείμενα που ήδη έχουν την ξεχωριστή διαδρομή τους στο παρελθόν. Οι άξονες της παρούσας σύμμεικτης παραλλαγής είναι δύο: η "λογοτεχνία" και η "γλώσσα", με ελάχιστες εξαιρέσεις προς άλλες κατευθύνσεις. Ο αναγνώστης μπορεί να διαβάσει το βιβλίο αποσπασματικά, επιλέγοντας κατά την κρίση και τη διάθεσή του, ή να ακολουθήσει τις θεματικές ενότητες που προτείνει ο συγγραφέας. Και στις δύο περιπτώσεις όμως δεν πρέπει να αφήσει από το νου του τη λέξη "παραλλάξ". Αυτή κρύβει το μυστικό για την απόφαση να επιστρέψουν τα κείμενα στον δημόσιο χώρο με άλλο ένδυμα.

[Το βιβλίο πήρε το Βραβείο του περιοδικού Διαβάζω για το δοκίμιο τον Νοέμβριο του 2003 (βλ. σχετικά  Διαβάζω, 445 (Νοέμβριος 2003), σσ. 81-88)]

Βιβλιοκρισίες

[O "φοβερός παφλασμός" ή η "πτώση του Ίκαρου"]

Πώς να παρουσιάσει κανείς ένα βιβλίο που φιλοξενεί, στον ίδιο χώρο και με την ίδια καλή διάθεση, πολλά και, συχνά, ανομοιογενή πράγματα; Πώς να μιλήσει για το παράδοξο μείγμα που περιέχει, μεταξύ άλλων, και αναφορές στα ακόλουθα:

-ποίηση και ζωή

-επιφάνεια και τυφλότητα

-προσωκρατικούς και αποδομιστές

-Πλάτωνα και μεταμοντέρνους

-κοσμογονικά στοιχεία (φωτιά-νερό-αέρα-γη) και ποιητική ρητορική

-"φοβερούς παφλασμούς" και "εκατόφυλλα ρόδα"

-αλεξικέραυνα και αλεξητήρια

-πτήση καιπτώση

-Σεφέρη και μοντέρνους

-Τα "Τρία Κρυφά Ποιήματα" και τον "Μύθο του Ίκαρου"

Από αυτό το σημείο εκτός κειμένου, αλλά εντός βιβλίου, τι άλλο να πει ο συγγραφέας; Ότι έγραψε ένα βιβλίο για το μεγάλο πάθος που λέγεται "ποίηση"; Ότι τα "κρυφά ποιήματα" του Σεφέρη προσφέρονται σαν δείγματα για ερωτήματα όπως: "τι είναι ένα ποίημα" και "πώς διαβάζεται ένα ποίημα"; Ότι διερευνά τις έννοιες "ταυτότητα", "αρχαιότητα", "μεσογειακότητα", "μοντερνικότητα" στην ελληνική ποιητική παράδοση; Ότι με την εικόνα της "Πτώσης του Ίκαρου" και με τα φαινόμενα της "πτήσης" και της "πτώσης" πλησιάζει πάλι την ποίηση σαν "θητεία βίου" και "μελέτη θανάτου"; Ότι ο "φοβερός παφλασμός" ε'ίναι η χαμένη μάχη με τον χρόνο, όπως αναπαριστάνεται στη γλώσσα της τέχνης; Τι άλλο να πει ο συγγραφέας καθώς στέκει εδώ, στην αμήχανη εξορία του εξώφυλλου. Τι άλλο καλύτερο από το απλό αίτημα που θέτει το ίδιο το βιβλίο: διαβάστε με.

Βιβλιοκρισίες

[Ο αισθητικός συμβολισμός της πατρίδας]

Στο βιβλίο αυτό αναλύεται εκτενώς και συστηματικά το ποιητικό και το κριτικό έργο του Σεφέρη και συσχετίζεται με τα αισθητικά και ιδεολογικά σύμβολα που χρησιμοποιεί στην επιδίωξή του να γίνει «εθνικός ποιητής». H διαπραγμάτευση του σοβαρού αυτού ζητήματος περιλαμβάνει έννοιες αισθητικής ιδεολογίας (όπως ελληνικότητα, παράδοση, ιθαγένεια, λαός, γλώσσα, φυλή, έθνος) και σύμβολα ποιητικής (όπως αγάλματα, πέτρες, τόπος, χρόνος). H επιχειρηματολογία συνοδεύεται από πολλά και καίρια παραθέματα αντλημένα από το ποιητικό και δοκιμιακό έργο του Σεφέρη.

Σε αυτό το πλαίσιο ο συγγραφέας συζητά επίσης τον καθοριστικό ρόλο της γενιάς του ’30 στα ελληνικά γράμματα και αποτιμά το έργο της στη διαμόρφωση του σύγχρονου κανόνα της ελληνικής ποίησης. Παράλληλα διερευνά στοχαστικά θεωρητικά ζητήματα ποιητικής, αισθητικής και ιδεολογίας και επανεξετάζει ζεύγματα όπως: μοντέρνο-ελληνικό, νέο-παλαιό, πρωτοποριακό-παραδοσιακό, λαϊκό-λόγιο.

Tο κύριο θεωρητικό ζήτημα του βιβλίου αναφαίνεται στο ερώτημα: πώς μπορεί να εισδύσει η ιδεολογία στη λογοτεχνική γραφή; O συγγραφέας αναγνωρίζει την περιπλοκότητα και τη δυσκολία μιας ικανοποιητικής απάντησης αλλά αναλαμβάνει το εγχείρημα της σοβαρής και τεκμηριωμένης αναμέτρησης με ένα πρόβλημα που θεωρείται από τα πλέον κρίσιμα στην ιστορία και τη θεωρία της λογοτεχνίας.

Βιβλιοκρισίες

Εμμανουήλ Ροΐδης, Aφηγηματικά Kείμενα, (εισαγωγή-επιμέλεια), Aθήνα: Ίδρυμα Oυράνη, 1995.

Στα κείμενα του Pοΐδη ο αναγνώστης εύκολα διαπιστώνει δύο δραστήρια κινήματα του στοχασμού, που κατάγονται από το πνεύμα του δοκιμίου και που έχουν την αντίστοιχη υφολογική επένδυση: την αντισυμβατική κριτική προσέγγιση και την εικονοκλαστική πολιτισμική συμπεριφορά. [...] Ο λόγος του είναι λόγος σκεπτικός, μακριά από τις απόλυτες αλήθειες της μεγάλης πίστης και τις επικές ταυτολογίες των υψηλών ιδεολογήσεων. Πολιορκεί το καινούργιο, το αιρετικό και το απρόσμενο, ενώ απεχθάνεται το συμβατικό, το καθιερωμένο και το αυτονόητο. Bρίσκεται σε διαρκή αναστάτωση και διέγερση, κραδαίνοντας την ειρωνική απόρριψη μπροστάστα φαινόμενα της στασιμότητας και της φθοράς. Στη μεγάλη μάχη με τη γραφή και για τη γραφή ο Pοΐδης έστησε ένα παιχνίδι όπου τίποτε δεν θεωρήθηκε δεδομένο και τίποτε δεν έμεινε σταθερό. Στο κέντρο αυτού του παιχνιδιού κράτησε δύσκολες ισορροπίες και διακινδύνευσε την ίδια την τέχνη του, παραμένοντας εσαεί εραστής της παρέκκλισης και της αιχμηρής παρέμβασης.

Βιβλιοκρισίες

[Το φάντασμα της θεωρίας: Ανεπίκαιρες Σημειώσεις]

Τα τελευταία χρόνια, στα ελληνικά γράμματα, η λέξη "θεωρία" εμφανίζεται με κάποια συχνότητα· άλλοτε για να δηλώσει καινοφανείς τρόπους προσέγγισης και μελέτης του κειμένου και άλλοτε για να χαρακτηρίσει ένα σύνολο συμπεριφορών, απόψεων και ιδεών που θεωρούνται επικίνδυνες και οθνείες για την πνευματική ζωή. Ο συγγραφέας είναι από τους πρώτους που μίλησαν για θεωρητικά ζητήματα στην ελληνική κριτική και λογοτεχνία. Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του '80 επιχειρεί να συζητήσει προβλήματα και να θέσει ερωτήματα προσφεύγοντας στο θεωρητικό λόγο και ασκώντας αυστηρή κριτική, τόσο στον δήθεν άδολο εμπειρισμό της κριτικής όσο και στον φιλολογικό πραγματισμό της λογιοσύνης. [...]

Τα κείμενα είναι μεικτά· εντούτοις, σε ορισμένα υπερισχύει ο θεωρητικός προβληματισμός (λογοτεχνικά είδη, κριτική της λογοτεχνίας, ιστορία της λογοτεχνίας), ενώ σε άλλα η εστίαση γίνεται σε συγκεκριμένα ονόματα (Δημαράς, Καβάφης, Ελύτης). Σε όλα όμως αναγνωρίζεται η επίμονη προσήλωση στη θεωρητική διερεύνηση δύο καίριων σημείων του κριτικού λόγου· το ένα αναφέρεται στην "ερμηνεία" και το άλλο στην "ιστορία": πώς και με τί διαβάζουμε τα κείμενα, πού και πώς αγκυροβολεί το νόημα, πώς παρεμβαίνει η διαχρονία στην ερμηνευτική πράξη, ποιές είναι οι συνέπειες της αισθητικής ιδεολογίας. Στο πλαίσιο αυτό αναπτύσσεται και μια σκόπιμη "πολεμική" εναντίον της ελληνικής κριτικής, στο βαθμό που συντηρεί τον λόγο της στα προσχήματα της "ελληνικότητας" και της "επιστημονικότητας".

Βιβλιοκρισίες